Psychiczne i fizyczne znęcanie się nad członkami najbliższej rodziny
Kogo zawiadomić o znęcaniu?
Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem ściganym z urzędu co oznacza, że nie trzeba składać wniosku, aby policja rozpoczęła dochodzenie. Każda osoba, nawet obca, której wiadomo, że takie przestępstwo występuje albo wystąpiło, może zawiadomić o tym policję lub prokuratora. Organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowania po otrzymaniu takiego zawiadomienia. Zawiadomienie o przestępstwie należy złożyć w prokuraturze rejonowej w tej dzielnicy lub miejscowości, w której popełniono przestępstwo bądź w najbliższej komendzie policji w formie pisemnej lub w formie ustnej spisanej do protokołu przez funkcjonariusza policji.
Aby postępowanie nie zostało umorzone konieczne jest zgromadzenie odpowiednich dowodów. Dowodami w tej sprawie mogą być:
- zeznania świadków – osób, które mogły widzieć, słyszeć lub wiedzą cokolwiek w związku z popełnionym przestępstwem np. sąsiedzi (zgodnie z przepisami zasadniczo świadek nie ma prawa odmówić zeznań jeśli nie jest osobą najbliższą); jeśli świadek mimo wezwania nie stawia się na rozprawy wówczas może zostać doprowadzony przymusowo w celu złożenia zeznań
- zaświadczenie lekarskie – w postępowaniu karnym nosi ono nazwę obdukcji, lekarz medycyny sądowej opisuje obrażenia ciała oraz czas trwania upośledzenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, koszt takiego badania ponosi ofiara przestępstwa
- dokumentacja lekarska dotycząca leczenia po pobiciu
- dowody rzeczowe w postaci zniszczonej odzieży, przedmiotów, śladów krwi na ubraniu itp
- zdjęcia, nagrania audio i video, e-maile, sms-y
- zeznania policjanta, który został wezwany na interwencję
Co to jest niebieska karta?
Niebieska karta jest jednym z głównych dowodów na znęcanie się. Określa m.in. sposób postępowania i wymagania związane ze sporządzeniem dokumentacji z przeprowadzonych interwencji domowych. Może ona zostać założona przez Policję, Ośrodek Pomocy Społecznej, jak i Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Składa się z Karty A i Karty B. Karta A zwana jest inaczej „notatką urzędową o przemocy w rodzinie”. Powinna być ona sporządzona każdorazowo ( za każdym razem nowa „niebieska karta”) przez policjantów podejmujących interwencję w przypadkach przemocy w rodzinie, gdyż jest to swoisty dowód na rozciągnięte w czasie znęcanie się. Karta B zawiera informacje dla ofiary przemocy oraz poucza o prawach jakie jej przysługują, policjanci zostawiają ją na miejscu interwencji. Wypełniona Karta A przekazywana jest dzielnicowemu, który powinien nawiązać niezwłocznie, tzn. nie później niż w terminie 7 dni od otrzymania Karty A, bezpośredni kontakt z rodziną, w której dochodzi do zjawiska przemocy. Dzielnicowy po rozpoznaniu sytuacji w rodzinie, w której dochodzi do przemocy domowej, powinien ustalić rodzaj i charakter potrzebnych działań pomocowych. Wypełnienie „Niebieskiej Karty” nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania karnego. W przypadku jednak złożenia zawiadomienia i wszczęcia postępowania może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy.
Jaka kara grozi za znęcanie się?
Przestępstwo znęcania się jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jeśli natomiast mamy do czynienia ze znęcaniem się połączonym ze szczególnym okrucieństwem pozbawienie wolności może zostać orzeczone na okres od roku do lat 10.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazuje jednak, że „pojęcie „szczególnego okrucieństwa” ma charakter ocenny. Winno być odnoszone do zachowania wyjątkowo drastycznego i odrażającego, przy czym znamieniem kwalifikującym jest nie samo „okrucieństwo” (zwykłe okrucieństwo), lecz okrucieństwo „szczególne”, które jest określeniem stopniowalnym tego znamienia (wyrok SA w Krakowie z dnia 11 lipca 2012 r. II AKa 99/12)”.
Może się także okazać, że z powodu fizycznego lub psychicznego znęcania się osoba targnęła się na swoje życie – wtedy wymiar kary pozbawienia wolności wynosi od 2 do 12 lat.
Wymierzając karę za przestępstwa określone w art. 207 k.k. sąd winien rozpatrzyć celowość orzeczenia obok kary również środków karnych, określonych w art. 39 k.k., a w szczególności pozbawienia prawa wykonywania zawodu, zajmowania określonego stanowiska, przepadku przedmiotów, obowiązku naprawienia szkody, nawiązki lub podania wyroku do publicznej wiadomości.
Przy orzeczeniu kary za przestępstwo z art. 207 k.k., jeśli dotyczy ono małoletniego, można także wystąpić do sądu rodzinnego o rozważenie celowości orzeczenia wobec sprawcy znęcania się pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych (art. 51 k.k.).
Sąd może także nałożyć na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Sąd określa wtedy sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym.
Jeżeli sprawca przemocy w rodzinie jest osobą uzależnioną zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, natomiast w każdym przypadku sąd może zobowiązać skazanego do poddania się oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, a także do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób.
10 czerwca 2010 r. wprowadzono do kodeksu karnego art. 75 § 1a. Zgodnie z tym przepisem sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
Jest to specjalna, szybka procedura, skutkująca osadzeniem sprawcy przemocy, stosowana w sytuacji, gdy narusza on warunki probacyjne. Procedura ta zakłada złożenie przez kuratora sądowego wniosku o zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, bądź o odwołanie warunkowego zwolnienia. Następnie ma miejsce zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie skazanego na termin posiedzenia. Postanowienie wydane przez sąd podlega wykonaniu z chwilą jego wydania. Ta obligatoryjna podstawa zarządzenia wykonania kary odnosi się jedynie do osób, które zostały skazane za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą.
Podsumowując – należy pamiętać, że występowanie zjawiska przemocy w rodzinie jest niezależne od tego jaki rozwój intelektualny prezentuje rodzina, czy jaki status majątkowy posiada. Przemoc może wystąpić w każdym domu. Przemoc – bez względu czy fizyczna czy psychiczna działa niszcząco na człowieka. Co więcej przemoc rodzi przemoc. Dlatego nie można bać się położyć jej kres i trzeba to zrobić jak najszybciej, prawo bowiem chroni osoby będące ofiarami przemocy w rodzinie.
Podstawy prawne
Znęcanie się psychiczne i fizyczne jest poważnym problemem występującym i co gorsza nasilającym się w naszym społeczeństwie. Problematyka przemocy w rodzinie opisana jest przepisami kodeksu karnego w rozdziale XXVI „Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece”. Znęcanie się jest zjawiskiem, które występuje nie tylko w rodzinie, ale także w szkole czy w pracy. Trzeba bardzo mocno podkreślić, że przemoc jest jedną z form przestępczości przeciwko rodzinie.
Znęcanie się może mieć charakter zamierzony, jak i niezamierzony. Jest to proces długotrwały. Osoba krzywdzona doznaje poczucia niesprawiedliwości i bezsilności. Często nie ma siły przeciwstawić się osobie, która się nad nią znęca. Jest to także związane z faktem, że często ofiarą tej przemocy jest osoba bliska. Sprawcy wybierają na swoje ofiary osoby słabsze i bezbronne, dlatego najczęstszymi ofiarami przemocy są dzieci. Często też dochodzi do znęcania się w związku, gdzie partner znęca się nad partnerką lub odwrotnie.
Przemoc fizyczna związana jest z zadawaniem bólu, a jej efekty często są łatwo zauważalne na ciele. Oprócz śladów na ciele przemoc fizyczna pozostawia jednak także ślady w psychice. Przemoc psychiczna ma także zadać ból drugiej osobie, ale bez wykorzystywania siły czy narzędzi. Jest to dużo bardziej wyrafinowana postać przemocy i dużo ciężej ją zauważyć.
Znęcanie się psychiczne lub fizyczne, jeśli wypełnia znamiona opisane w art. 207 k.k. będzie również uznane za przestępstwo. Cechą charakterystyczną tego przestępstwa jest rozciągłość w czasie, wola sprawcy oraz zależność od sprawcy.
Zależność od sprawcy może mieć zarówno aspekt prawny np. rodzina zastępcza, jak i faktyczny np. uczuciowy. Sąd Najwyższy wskazał, że „Stosunek zależności od sprawcy (…) zachodzi wówczas, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawić się znęcaniu i znosi je z obawy przed pogorszeniem swoich dotychczasowych warunków życiowych (np. utratą pracy, środków utrzymania, mieszkania, rozłąką lub zerwaniem współżycia ze sprawcą). Stosunek tego rodzaju może istnieć z mocy prawa (np. w razie ustanowienia opieki lub umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej) albo na podstawie umowy (np. między pracodawcą a pracownikiem, najemcą a wynajmującym itp.). Może też wynikać z sytuacji faktycznej, stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się przy wykorzystaniu nad ofiarą przewagi, jaką mu daje łącząca ich więź materialna, osobista lub uczuciowa (uchwała SN z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75)”.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Administracyjnego „ustawowe określenie „znęca się” oznacza działanie albo zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych, powtarzającym się albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 8 marca 2012 r. II AKa 388/11). Natomiast zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, „pojęcie „znęcanie się” na gruncie art. 207 k.k. zawiera w sobie istnienie przewagi sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, której nie może się ona przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się małżonków w tym samym czasie. Nie można także mówić o znęcaniu się, jeżeli ustalono, że aktywność i przedsiębiorczość pokrzywdzonej oraz jej zaradność życiowa poddają w wątpliwość fakt, że stanowi ona ofiarę przestępstwa. Przestępstwo znęcania się zostało w kodeksie skonstruowane jako zachowanie z reguły wielodziałaniowe. Pojęcie znęcania się, w podstawowej postaci, ze swej istoty zakłada powtarzanie przez sprawcę w pewnym przedziale czasu zachowań skierowanych wobec pokrzywdzonego. Zatem, poza szczególnymi przypadkami, dopiero pewna suma tych zachowań decyduje o wyczerpaniu znamion przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2006 r. IV KK 395/2006).